چگونه بر نفس خود غلبه کنیم؟,نحوه غلبه کردن بر نفس اماره

در این پست از سایت ذکر و دعاهای قرآنی ۲agoo.com چگونه بر نفس خود غلبه کنیم؟,نحوه غلبه کردن بر نفس را برای شما عزیزان قرار دادیم . روش و چگونگی غلبه بر نفس اماره همان نفسی که انسان را به کارهای بد می کشاند . با غلبه کردن بر نفس اماره میتوان در کارها به پیروزی و موفقیت دست یافت

چگونه بر نفس خود غلبه کنیم؟,نحوه غلبه کردن بر نفس اماره

چگونه بر نفس خود غلبه کنیم؟,نحوه غلبه کردن بر نفس اماره,غلبه بر نفس اماره,چگونگی غلبه بر نفس اماره

۱٫هنگامي که انسان به مرحله بلوغ و تکليف می رسد و حتی قبل از آن تا هنگام مرگ، تحت تأثير هجوم و حمله نفس اماره که هوی نفس و اميال شهواني است، قرار می گيرد . اين نفس به بدي و زشتي امر کرده و به ارضاي خواهش ها و خواسته هاي بي پايان فرمان مي دهد . .
اين حقيقت در قرآن کريم اينچنين بيان شده است : إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ ۱
بي شک نفس (سركش) آدمی  را بسيار به بدی فرمان می دهد
۲٫ خداوند انسان را بری عالمی  ديگر آفريده و انسان مسافر ديار ابد و جاويد است . گذران چند صباح در سری فانی دنيا به منظور به دست اوردن کليد گنج سعادت و خوشبختي ابدي در آن عالم است و آزمون هاي الهي براي به فعليت رسيدن استعداداهاي نهفته در انسان و به کار گيري آن در اين راه مبارک و نوراني است .

۳٫ انسان معجوني از جسم و روح و داراي دو جنبه مادی و معنوی است . چون انسان موجودي خاکزاد است و در دامان دايه دنيا رشد و نمو مي يابد و از سينه عالم طبيعت شير مي نوشد دنيا بری انسان نمود عينی و لمس حضوری و جذب شهودی دارد به راحتي به سويش جذب می شود و محبت او در دلش جوانه مي زند و آن را بدون واسطه‏ باور مي کند و در اصالت و حقانيت ان شک و ترديد به خود راه نمي دهد ..

حضرت امام خمينی رحمه الله در اين باره می فرمايد:
بدان که انسان چون وليده همين عالم طبيعت است و مادر او همين دنيا است و اولاد اين آب و خاک است، حب اين دنيا در قلبش از اول نشو و نما مغروس (کاشته شده) است و هرچه بزرگ‏تر شود، اين محبت در دل او نمو می کند و به واسطه اين قوی شهويه و آلات التذاذيه که بری حفظ شخص و نوع خداوند به او مرحمت فرموده، محبت او روزافرزون شود و دل بستگی او رو به ازدياد گذارد.۲)
و هم او درباره تأثير لذت دنيوی در قلب و مفاسد آن می فرمايد:
بدان که نفس در هر حظی (بهره ‏ی) که از عالم می برد، در قلب اثری از آن واقع می  شد که آن تأثر از ملک و طبيعت است و سبب تعلق است.
و تعلق به دنيا و التذاذات هر چه بيشتر باشد، قلب از آن بيشتر تأثير پيدا می  کند و تعلق بيشتر می  گردد تا آن که تمام وجهه (توجه) قلب به دنيا و زخارف آن گردد و اين منشأ مفاسد بسياری است. تمام خطاهی انسان و گرفتاری و معاصی و سيئات بری همين محبت و علاقه است… و از مفاسد حب دنيا و تعلق به آن اين است که انسان را از مردن، خائف (ترسان) کند واز مفاسد بزرگ حب دنيا آن است که انسان را از رياضات شرعي وعبادات و مناسک باز دارد . ۳

۴٫ نفس اماره
تا روح ملکوتي به درجه اي از پختگي نرسد انسان نميتواند به وجود نفس اماره در وجود خود پي ببرد . نفس اماره در سطح خود آگاه به صورت انگيزش هاي پي در پي اميال نامشروع و مضرروح بشري بروز مي کند . و بوالهوسي هايش را که خواستار ارضاي فوري آن هاست با قدرت تمام بر شخص تحميل مي کند و مرتبا با رهنمود هاي عقل رحماني مبارزه و مخالفت مي ورزد .
يکي از ويژگي هاي نفس اماره استفاده از ترفندهاي مختلف براي تسلط بر روح ملکوتي است .. نفس در هر حمله معمولا تمام قدرت خود را از طريق هوي و هوس و خواهش هاي نفساني به کار مي گيرد اما گاهي هم با دغلي لباس عقل مي پوشد و با صداي آن سخن مي گويد . در اين حال اگر شخص آگاه نباشد با دست خويش خود را فريب مي دهد و هوس هايش را با استدلال منطقي يا به طريق کلاه شرعي توجيه مي کند . اين منتها درجه گمراهي است . چرا که شخص با دليل تراشي هاي خود نفس اماره اش را ياري مي دهد تا هوس هايش را به صورت موجهي جلوه دهد و براي تسليم شدن در مقابل اين وسوسه ها دليل بتراشد و کلاه شرعي درست کند . مثلا کسي که بدون اجازه از برق دولتي انشعاب مي گيرد در توجيه عمل خود مي گويد احقاق حق کرده چون بيش از حد به دولت ماليات مي دهد يا مثلا خلافي در رانندگي مرتکب مي شود و مي گويد همه اين خلاف را انجام مي دهند .
يکي ديگر از حيله هاي نفس اماره اين است که وانمود کند عقب نشيني کرده و شخص را مي فريبد که تسليم شده است . اما اين عقب نشيني ترفندي بيش نيست . حيله اي است که به واسطه ي آن مي خواهد شخص را از حالت آماده باش خارج کند غافلش کند تا بعدا به طور غير منتظره به او حمله کند .
شيوه غلبه نفس بر مرد و زن متفاوت است . در نزد زنان نفس بيشتر از راه عواطف و احساسات و به خصوص تاثير پذيري و حس حسادت و انتقام جويي وارد مي شود .در نزد مرد ها نفس اماره بيش از هر چيز از راه غرور قدرت طلبي و شهوت حمله مي کند . اين نقطه ضعف ها چه بسا باعث شود که شخص بي خبر آنچه را که از لحاظ معنوي با سالها کوشش به دست آورده در يک دم از دست بدهد . تاريخ اديان مشحون از اين گونه لغزش هاست .
علاوه بر بعضي ضعف هاي رواني فوق ضعف هاي ديگري چون پول پرستي افتخار طلبي و غيره شخص را ذر مقابل نفس اماره آسيب پذير تر مي کند . در آزمون هاي روزانه زندگي است که مبارزه با نفس معنا پيدا مي کند . اين آزمون ها رو که دستگاه عليت الهي تنظيم مي کند . ماهيت هاي مختلف دارند اما در همه حال نقاط ضعف شخص را نشانه مي گيرند . بدين ترتيب اکثر اتفاقاتي که در زندگي روز مره روي مي دهد حتي اتفاقات کوچک در واقع صحنه سازي هايي است براي آزمودن و خالص کردن شخص و اينکه هر بار گوشه تازه اي از وجود خود را کشف کند و خود را بهتر بشناسند . آزمون ها ممکن است دروني باشد ـ مثلا نيت بدي که بايد با آن مبارزه کرد ـ مثلا شخص خواب مي بيند که در معرض وسوسه اي قرار گرفته و به اين ترتيب عکس العملش در مقابل اين وسوسه مورد آزمايش قرار مي گيرد .
۵٫نفس اماره اگر چه دشمن اصلي روح ملکوتي است اما وجودش براي رشد روح ضروري است زيرا بدون ضديت و مبارزه رشد روح ملکوتي امکان پذير نمي باشد . خواسته هاي نفس اماره را مي توان به واکسن ميکربي تشبيه کرد که اگر قوي و به مقدار زياد باشد براي روح ملکوتي مضر و حتي کشنده است . اما اگر ضعيف و به مقدار کم باشد روح را در مقابل نفس اماره واکسينه مي کند و موجب مي شود که روح ملکوتي بتواند انگيزش هاي نفس اماره را به تدريج مهار کند .۴
۷٫ نفس اماره ابزار فريب و وسوسه شيطان
همان گونه که براي رشد و رستگاري انسان، دو دسته عوامل دروني و بيروني وجود دارد، وجدان اخلاقي، عقل و فطرت و گرايش‌هاي عالي، انساني از درون و انبيا و ائمه (ع) از بيرون، انسان‌ها را به سوي کمال و سعادت دعوت مي‌کند.
موانع رشد و کمال انسان نيز دو دسته است: هواي نفس (از جمله عوامل و موانع دروني) و شيطان يا ابليس (به عنوان عامل بيروني) .
بعضي خيال مي‌کنند شيطان همان هواي نفس است، در صورتي که شيطان در قرآن به معناي هواي نفس، يا نفس امّاره يا قوة واهمه يا يکي ديگر از قواي نفس نيست، بلکه موجودي مستقل از انسان و جنّ است و خداوند آن را از آتش آفريد. ۵
کار شيطان و هواي نفس
دشمنان خارجي بدون هماهنگي با مهره‌هاي داخلي و بدون داشتن زمينه و پايگاه دروني نمي‌توانند موفق شوند.
شيطان (که يک دشمن بيروني است و قسم خورده که به عزت حق تعالي درصدد وسوسه گمراه کردن انسان‌ها برمي‌آيد)۶ هرگز نمي‌تواند بدون همراهي نفس دروني و خواسته‌هاي نفساني،‌کم‌ترين موفقيت به دست آورد.
ابليس مي‌گويد: خواستم انسان‌ها را از راه وسوسه کردن به گناه وادار کنم، ديدم آنان همة زحمت‌هايم را با استغفار برباد مي‌دهند، وقتي توبه واستغفار گناهکاران را ديدم، راه ديگري در پيش گرفتم و از راه هواهاي نفساني، آنان را زمين زدم و به هلاکت رساندم، به گونه‌اي که مي‌پندارند در مسير هدايت قرار دارند، از اين رو استغفار نمي‌کنند. ۷
به همين جهت پيامبر (ص) فرمود: “اعدي عدوّک نفسک الّتي بين جنبيک؛۸ بدترين و سرسخت‌ترين دسمنان تو، نفس تو است که ميان دو پهلويت قرار دارد”.
بنابراين شيطان از راه هواهاي نفساني در انسان نفوذ مي‌کند و کار و تلاش وي را تأييد مي‌کند . کارهاي زشت را در نظر انسان ، پسنديده جلو مي‌دهد و وي را در انجام آن ثابت قدم مي‌کند.
پس اگر هواي نفس نمي‌داشتيم و آمادگي از درون نباشد، شيطان توان ندارد آن را در ما ايجاد کند اما چون هوا و هوس داريم، هنگامي که در نفس خويش خواسته‌اي داشته باشيم و دنبالش برويم ،‌شيطان همان را زينت داده و تأييد مي‌کند تا بيشتر به آن جذب شويم. ۹
گرچه شيطان موجودي مستقل از هواي نفس است،‌اما مستقل از هواي نفس نمي‌تواند کاري بر ضد انسان انجام دهد، بلکه هواها و خواسته‌هاي نفساني ما را تأييد و تشويق و ترغيب مي‌کند،‌يعني در برابر هواي نفس استقلال وجودي دارد،‌ولي استقلال عملي ندارد. ۱۰
با توجه به توضيحات ذکر شده معلوم گشت هر يک از دو نيروي دروني و بيروني، تأثيرات ويژه‌اي دارند، بنابراين نمي‌توان گفت اگر شيطان نبود، هواي نفس کار شيطان را انجام مي‌داد، بلکه هواي نفس کار خودش را انجام مي‌داد، نه کار شيطان را . در واقع اگر شيطان نبود، هواي نفس توسط شيطان تأييد وتقويت نمي‌يافت .
۸٫ چگونه با نفس اماره مبارزه و بر آن غلبه کنيم ؟
راه اساسي غلبه بر نفس داشتن عقلانيت و ايمان قوي است. اگر كسي عقلانيت اش اين باشد كه دنيا محل خوش گذراني است, قطعا قادر نيست با نفس اش مبارزه نمايد، زيرا اساس انديشه عقلاني خود را بر اساس نفسانيت بنا نهاده است، اما اگر عقلانيت اش اين باشد كه دنيا محل گذر است و سرانجام انسان بازگشت به سوي خدا است و بايد براي كارهايي كه در دنيا انجام مي دهد پيش خدا حجت داشته باشد, توان مبارزه با شيطان و نفس در او پيدا مي شود و چنين شخصي چاره اي جز مبارزه با نفس اماره ندارد و بر اساس اين عقلانيت و ايمان راه خدا را در پيش خواهد گرفت.
راه کمال در دو نکته خلاصه مي شود : توجه دائم به مبدا و مبارزه با نفس اماره.
اگر کسي مي خواهد پيشرفت معنوي کند آشکار است که بايد تعليمات نظري را با عمل در هم آميزد . عمل به تنهايي لنگ است و از تئوري به تنهايي کاري ساخته نيست . عمل معنوي در اصل همان مبارزه با نفس اماره است .نفس اماره برخاسته از روح بشري است که در حوزه نا خوداگاه قرار دارد . نفس اماره منشا انگيزش هاي مضر ضد اخلاقي و ضد الهي است . در عرفان سنتي اين منبع را از طريق سرکوب و ضعيف کردن جسم و همچنين به خود محروميت دادن هاي جسمي و رواني مي خشکاندند اما روش معنويت فطري به جاي سرکوب و تضعيف جسم آن را بايد تقويت کرد آن گاه به کمک نيروي اراده ي قوي تر که توسط عقل رحماني هدايت مي شود بر خواسته هاي نا مشروع نفس اماره غلبه کرد . با اين فرايند طبيعي ست که مي توان واحد هاي ارگانيزم روحي رواني را به فضيلت هاي الهي تبديل نمود .
در روح ملکوتي گرايش فطري براي نزديک شدن به مبدا الهي وجود دارد همان گونه که در نفس اماره چنين گرايشي براي دور شدن از مبدا وجود دارد . نفس اماره که در حوزه ي ناخداگاه قرار دارد به هيچ کوششي احتياج ندارد زيرا رفتارش غريزي و خودکار است . در مقابل تهاجمات نفس اماره کار اصلي عقل قوي و روح ملکوتي ِ آگاه اين است که هشيار باشد و نگذارد نفس اماره با در اختيار گرفتن عقل و اراده قانون خود را بر او تحميل کند . اگر کسي از سر جهل غفلت يا بي تفاوتي مراقب نفس اماره اش نباشد و منفعل باقي بماند مبارزه ي بين بخش ملکوتي و بشري اش به طور ناخداگاه به سوي غلبه نفس اماره پيش خواهد رفت ، تا جايي كه نفس كاملا بر روح ملكوتي مسلط شود . خطر گران تر اين است كه اكثر افراد از اين سلطه ي نفس اماره بر خود ، بي خبرند .
براي توفيق در مبارزه با نفس اماره ،احتياح به يك روش صحيح هست . از سويي انسان بايد به تحليل روان خود بپردازد تا به معايب و ضعف هاي خويش پي ببرد و از حضور نفس اماره آگاه شود ‌‌‌‌از سوي ديگر بايد سلامت روح ملكوتي را حفظ كند و آن را پرورش دهد و تقويت كند تا از اراده قوي و عقلي سليم برخوردار شود .
در عمل بايد ابتدا با معايب صفاتي يا نقاط ضعف روحي ـ رواني ِ خويش که بارزترند مبارزه کرد . در اثر مبارزه با هر يک از اين نقطه ضعف ها نقاط ضعف ديگري خود را آشکار مي کند . به اين ترتيب مي توان به تدريج وجوه گوناگون نفس اماره ي خويش را شناخت و حمله ها و حيله هاي آن را خنثي کرد . از شيوه مقابله با نفس اماره يکي اين است که انسان در ابتدا به طور سيستماتيک با خواسته هاي آن مخالفت کند و عکس خواسته هاي او را عملي سازد . مثلا اگر از کسي خوشش نمي آيد هر بار که وسوسه شود از او بد گويد ابتدا خود را وادار به خودداري کند و در سطحي بالا تر جز از نقاط مثبت او حرفي نزند. اگر در اين کار پشتکار به خرج دهد آن احساس منفي تدريجا منتفي مي شود .
مبارزه با نفس اماره يک فرايند طولاني است . و به پشتکار زياد احتياج دارد . براي حفظ پشتکار و نگه داشتن انگيزه لازم ديدار با اشخاص معنوي و مقدسين چه در حيات و چه در ممات ،خدمت به خلق ، انفاق ،مطالعه متون معنوي و الهي ،عبادت و ……. عوامل تقويتي مفيدي هستند .
دراين راستا تلاوت قرآن كريم و مطالعه روايات و سيره معصومين(ع) از اهميت فوق العاده اي برخوردارند.
حربه هاي اصلي روح ملکوتي در مقابل نفس امره ايمان قوي و اراده راسخ و اخلاق اصيل است . به کار بستن اخلاق اصيل و اصول الهي مواد غذايي لازم براي رشد ارگانيزم روحي رواني فراهم مي آورد . تنها در گرماگرم اين مبارزه دروني است که شخص متوجه که بدون کمک خدا هيچ نتيجه ي دايمي ِ قابل توجهي عايدش نمي شود . و همچنين متوجه مي شود که اراده اش به تنهايي بدون حمايت و نور خدا قادر به انجام کاري نيست . با ايمان به خداي حقيقي است که مي توان نور او را که حاوي هدايت و انرژي است جذب کرد و اگر نه بدون آن سرکوب مداوم انگيزش هاي نفس اماره موجب وازدگي، ايجاد عقده و ديگر مشکلات رواني مي شود . نظر خدا بر ما اثرات رواني زيان بار ناشي از اين سرکوب ها را خنثي مي کند . ۱۱

۷٫ پير معرفت و آشناي با حيله ها و کيدهاي نفس حضرت روح الله ره در اين باره مي فرمايد : ‏
»پس از عزيز، اکنون که مفاسد اين علقه و محبت رامتذکر شدی و دانستی که انسان را اين محبت (علاقه به دنيا) به هلاکت دچار می  کند و ايمان انسان را از دست او می  گيرد و دنيا و آخرت انسان را در هم و آشفته می کند، دامن همت به کمر زن و هر قدر توانی، بستگی دل را از اين دنيا کم کن و ريشه محبت را سست کن و اين زندگی چند روزه را ناچيز شمار واين نعمت‏هی مشوب به نقمت و رنج و الم را حقير دان و از خدی توفيق بخواه که تو را کمک کند و از اين رنج و محنت خلاصی دهد و دل تو را مأنوس به دار کرامت خود کند.و ما عنداللَّه خير و أبقی . ۱۲

۸٫ ثمرات و نتايج مبارزه با نفس و مهار کردن ان
الف.کسي که غلبه برنفس غالب گردد و مهار نفس را در دست بگيرد ابزار کيد و فريب را از شيطان گرفته بهانه وسوسه و زينت دادن زشتي و پليدي را از او سلب نموده و او را خلع سلاح نمده است . چنين فردي در واقع برنده و پيروز مصاف با شيطان است و قهرا بر شيطان غالب شده است زيرا شيطان براي اغواي انسان از طريق نفس اماره اش وارد مي شود؛ يعني ابزار عمل شيطان، نفس اماره است.

ب.نفس سنگينترين مانع وعظيم ترين وزنه بر دوش انسان و مانع عروج روحاني او است . با حاکميت و غلبه نفس نمي توان به عالم بالا عروج نمود.
با کنترل نفس ميتوان به نيروهاي فوق العاده روحي دست يافت و ازانرژي هاي شگفت انگيز روح که بر اثر مبارزه با نفس و تهذيب نفس کم کم شکل مي گيرد بهره مند شد . هنگامي که جنبه هاي حيواني نفس در انسان ضعيف شود حالات رحماني در او استقرار ميابد و زمان زنده شدن و حيات قلب فرا ميرسد ..
حضرت امير المومنين عليه السلام مي فرمايد :
أعظم ملك ملك النفس ؛ مالکيت نفس بزرگترين مالکيت است .۱۳
رسول خدا ص مي فرمايد : بموت النفس يكون حياة العقل . ۱۴
حيات عقل در مرگ نفس است .

۹٫ رعايت راهکارها و پيشنهادهاي زير در غلبه بر نفس مددکار و سودمند است
۱ . با دوستان پاك و با تقوا رفاقت كنيد . ۱
۲ . از دوستاني كه حريم حدود الاهي را مي‏شكنند به شدت بپرهيزيد . ۲
۳ . در مجالس دعا و محافل موعظه و نماز جماعت‏شركت كنيد . ۳
۴ . از پرخوري و نيز غذاهاي چرب و پرانرژي و تحريك كننده پرهيز كنيد . ۴
۵ . از مشاهده صحنه‏هاي مهيج و تحريك كننده دوري گزينيد و حتي بدان نينديشيد . ۵
۶ . ورزش را در برنامه منظم و روزانه خود قرار دهيد . ۶
۷ . سعي كنيد هيچ گاه تنها نشويد . ۷
۸ . برنامه منظم مطالعاتي براي خود قرار دهيد و بكوشيد فرصت‏هاي خود را با تفكر و مطالعه مناسب پر كنيد . ۸
۹ . هفته‏اي يك يا دو روز روزه بگيريد . ۹
در خصوص ياد خدا توجه به چند نكته ضرورت دارد ۱۰٫بسنده نكردن به ذكر زباني، سرايت دادن آن به قلب و از ژرفاي ضمير و سرائر وجود ذكر خدا گفتن
۱۱٫خالص ساختن ذكر براي خدا و تصفيه آن از شوائب نفساني مانند ريا و سمعه
۱۲٫پيراستن نفس از عيوب و رذائل و صفا بخشيدن به آن از طريق اجراي صحيح وظايف ديني و ترك گناهان۱۴

زير نويس ها
۱٫ ۱٫ سوره يوسف ( ۱۳ ) ، آيه ۵۳
۲٫ امام خمينی، چهل حديث، ص ۱۲۲٫۲
همان، ص۱۲۴٫۳
۴٫ بر گرفته از کتاب راه کمال فصل ۳۷ با کمي تغيير
۳٫ ۵٫ مصباح يزدي، اخلاق در قرآن، ح۱، ص ۲۳۱
۴٫ ۶٫سوره ص (۳۸) آيه ۸۲
۵٫ ۷٫محمدي ري شهري، ميزان الحکمة‌،‌ ج۴، ص ۲۴۷
بحارالانوار،‌ج۶۷، ص ۶۴٫۸
اخلاق در قرآن،‌ مصباح يزدي ، ج۱، ص ۲۳۴٫۹
۱۰٫همان، ص ۲۳۶
۶٫ ۱۱٫ بر گرفته از کتاب راه کمال فصل ۳۷ با کمي تغيير
۷٫ ۱۲٫ امام خمينی، چهل حديث، ص ۴
۱۳٫ غررالحكم ص ۲۴۰
۱۴٫مصباح‏الشريعة ص ۱۸۰ باب ۸۵
۱۵٫پرسمان